Faqat insonga emas, yerga ham zarar. Tuproqning shoʻrlanishi va unga qarshi kurashish choralari haqida

00:56 / 14.03.2023
#

Shoʻrlangan yerlardagi tuzning asosiy qismini oddiy osh tuzi (NaCl) tashkil qilishini bilasizmi? Mana shunaqa. Erinmagan odam boʻlsa, aslida shoʻrlangan yerlardan osh tuzini ajratib olishi mumkin, negaki bunday yerlardan, osh tuzidan tashqari, kalsiy xloridi va natriy sulfat kabi moddalar ham uchraydi. Lekin osh tuzi, ayniqsa koʻp isteʼmol qilinsa, inson organizmiga zarar keltirganidek, yerga ham zarar keltiradi.

 

Yerda tuz miqdori 0 dan 2 detsisimens/m gacha miqdorda boʻlsa, sezilarli zarar keltirmaydi. 2–4 detsisimens/m miqdoridagi tuz baʼzi ekinlarning, 5 detsisimens/m esa koʻpchilik ekinlarning hosilini kamaytiradi. Yerda tuz miqdori 8 detsisimens/m dan koʻp boʻlsa, u yerda normal dehqonchilik qilib boʻlmaydi.

 

Bugungi kunda shoʻrlanishga qarshi kurashning ikki eng samarali yoʻli mavjud:

- shoʻr yuvish – bunda oʻsimlik talab qilgan miqdordan biroz koʻproq suv yordamida tuz ildiz zonasidan pastga yuvib tushiriladi. Bu chora asosan yuqori sifatli suv boʻlganda ekinlarni yetishtirish davrining muhim bosqichlarida amalga oshiriladi;

- drenajlash – yer osti suvlari tuproqning ustki qatlamiga yaqinlashganida ekinning ildiz tizimi shoʻrlanmasligi uchun bu suv bugʻlanishining oldini olish kerak boʻladi. Buning uchun esa suvni tuproq tez shoʻrlanib ketishiga sabab boʻladigan chuqurlikdan pastroqda ushlab turilishi zarur. Ana shunday vaziyatda drenaj tizimi yordamida yer osti suvlarining sathi nazorat qilinadi.

 

Oʻzbekiston shoʻrlanishdan aziyat chekayotgan davlatlardan biri hisoblanadi: issiq havo, suv yetishmovchiligi, ochiq dasht zonalaridagi shamol tufayli yerlarimiz shoʻrlanib, yaroqsiz boʻlib bormoqda. Yerda shoʻr yigʻilishiga sabab boʻladigan odatiy omillar – suv bugʻlanib yoki yer osti suvi koʻtarilib, oʻzlarining minerallarini qoldirishi, sugʻorish suvlari yoʻl-yoʻlakay yuvib, tuz olib kelishidan tashqari, Orol dengizining qurigan tubidan tuz boʻronlarining koʻtarilishi ham bizga ogʻir talafot yetkazmoqda. Qoraqalpogʻiston, Xorazm va Buxoroning oppoq tuz bilan qoplangan yerlarini koʻrgan boʻlsangiz, bu talafot qay darajada jiddiyligini bilasiz.

 

Shuning uchun ham Oʻzbekistonda maqbul qishloq xoʻjaligi amaliyotini joriy qilish juda muhim. Yopirilib kelayotgan tuz va choʻl, boshqa tomondan esa sugʻorish suvlarining kamayishi bizni shoshilinch choralar koʻrishga undaydi. Bunda har bir dehqon, fermer oʻz yerlarida AKIS bilimlariga asoslanib ishlashi, shoʻrlanishga, tuproq yemirilishiga qarshi kurashi, suvni tejashi va boshqa ishlarni bajarishi zarur. Har bir fermer muammoni tushunib, uni yengishga harakat qilsa, ham bundan manfaatdor boʻladi, daromadini oshiradi, ham mamlakatdagi umumiy vaziyatni yaxshilashga hissa qoʻshgan boʻladi.